Aporia II

Met moderator Arjo Klamer en gastdocenten Ewald Engelen, Paul Scheffer en Charles Groenenhuizen

In 2017 organiseerden we de module ‘Aporia’. Aporia werd door de Oude Grieken gebruikt om een gevoel van niet weten, een intellectuele impasse, aan te duiden. Aanleiding voor de de module destijds was de heersende verwarring na Brexit, de verkiezing van Trump en de groeiende invloed van niet-traditionele en extremistische bewegingen in Europa. In de jaren sindsdien hebben we heftige gebeurtenissen meegemaakt, zoals de klimaatcrisis, verschillende oorlogen, en de ruk naar rechts. Orban is geen aberratie gebleken, overtroefd als hij wordt door de nu herkozen Trump. Het diversiteits en inclusie beleid lijkt door de achteruitgang te verdwijnen, althans dat doet het in de VS.  Het voorstel om de Palestijnen van de Gaza strook te verwijderen, wordt serieus genomen. Europeanen laten zich de les lezen door de Amerikaanse VP. Een oligarch krijgt de vrijheid om Amerikaanse overheidsorganisaties te slopen. De rechtstaat wankelt, ook hier in Nederland. Een serieuze handelsoorlog dreigt. Nationalisme is weer populair—Amerika, Duitsland, Nederland eerst.

Wat is er aan de hand? Zijn we getuige van het einde van de liberale democratie, van de Washington consensus, van het gelijkheidsideaal? Houdt de Europese Unie stand? Moeten we rekenen op een oorlog?  

Aporia betekent het niet meer weten, vast zitten.  

Kan je nog zeggen wat links is, en wat rechts? Wat nu aan rechter zijde geroepen wordt, was ooit links. Predikte links ooit de revolutie, nu zet rechts een revolutie in gang. Was gezondheid een goed links thema, nu omarmt rechts het. Progressieve partijen vechten voor de status quo, terwijl conservatieve partijen van alles anders willen.  

Alle reden om een weer een module met de titel ‘Aporia’ te organiseren. We hopen hiermee voormalige Aporia deelnemers weer te bereiken. Maar ook hopen we juist dat nieuwe deelnemers instappen. In dit programma gaan we ons bezinnen op de huidige toestanden, op de politieke verwarring, en de mogelijkheid dat we een systemische verandering meemaken. We doen dat, zoals we dat gewoonlijk doen in Akademeia, met intrigerende en prikkelende denkers aan de hand van klassieke teksten. Het onderzoek is mede een zelfonderzoek: waar gaat het mij om? Wat is belangrijk voor mij? Welke positie neem ik in?   

Programma

Sessie 1, maandag 7 april 2025: Het libertarisme van Ayn Rand 

De “rechtse revolutionairen” zoals Musk en Wilders vinden inspiratie in de Nietzscheaanse visie van Ayn Rand. Het gaat hier om een radicaal individualisme, de moraal van de sterkste, en minachting van de priesterlijke moraliteit van de sociaal democraten. (Ivo van Hove, de toneelmaker, spiegelt zich ook aan het wereldbeeld van Rand.) We lezen Atlas Shrugged en vooral de utopie van Atlantis die daarin voorkomt (het is een dik boek, maar je kunt je concentreren op John Galt’s speech). Je zult merken hoe verleidelijk het wereldbeeld van Rand is. We proberen te begrijpen welke impact haar denkbeelden hebben op de huidige politieke ontwikkelingen. Eerst dat. En dan zullen we onderzoeken hoe we onszelf verhouden tot dat wereldbeeld. Deze eerste sessie zullen we beginnen met een korte duiding van de vragen van eenieder en voor zover dat mogelijk is, van de eigen positie. 

Literatuur: Ayn Rand’s Atlas Shrugged, vooral hoofdstuk VII (John Galt's speech) over Atlantis

Sessie 2, maandag 12 mei 2025: Wat gebeurt er in de VS? Wat moeten we daarmee? 

We bespreken de situatie met Charles Groenenhuizen die er verschillende boeken over heeft geschreven. Daarnaast zal Robert Fisher, momenteel hoofdeconoom van de Security Exchange Committee, via Zoom, uitleggen waarom hij Trump en zijn beleid steunt.  

Sessie 3, maandag 2 juni 2025: Is het mogelijk de radicale uitersten te vermijden en een tussenpositie in te nemen? 

Met gastspreker Paul Scheffer 

Paul Scheffer wil graag deze tekst van Guéhenno inbrengen. Het einde van de democratie dateert uit 1937 en was een directe reactie op de opkomst van het totalitarisme en de ontmanteling van de democratie in onder meer Duitsland. Hoe herkenbaar is de situatie van toen? Guéhenno doet een beroep op intellectuele onafhankelijkheid en persoonlijke verantwoordelijkheid. Wat betekent dat nu?  

Ongetwijfeld zal ook het perspectief van Scheffer op de multiculturele samenleving aan de orde komen en de rol van grenzen, en daarmee gemeenschappen. Hoe het veld te navigeren tussen uitgesproken rechtse en linke stellingen en de verschuivingen in die stellingen?  

Literatuur: Jean-Marie Guéhenno’s Het einde van de democratie. (1937/1994)

Sessie 4, maandag 30 juni 2025: Hoe het modernistisch wereldbeeld de wereld onttoverd heeft en daarmee beroofd heeft van gedeelde idealen.

Met gastspreker Ewald Engelen

Engelen wil ons meenemen naar teksten die de grondslag vormen voor het huidige systeem en waarschuwden voor de gevolgen. We lezen teksten van Karl Marx uit de Duitse ideologie die ondermeer de verschijnselen van vervreemding en vals bewustzijn belichten, en Weber’s Protestantse Ethiek. De vraag is of we iets essentieels zijn kwijt geraakt in de vorming van de moderne samenleving met haar kapitalistische wijze van productie. Als de historische ontwikkeling dialectisch is, zoals Marx in navolging van Hegel dacht, zien we nu de antithesis in werking? Wat zou de volgende thesis dan zijn?  

Literatuur: De Duitse Ideologie van Karl Marx en Friedrich Engels & Max Weber’s De Protestantse Ethiek en de Geest van het Kapitalisme.

Sessie 5, maandag 22 september 2025 & sessie 6, datum nog nader te bepalen

tba

Werkwijze

We doen het door het goede gesprek te voeren, en dat is het onderzoekende gesprek. Het gaat niet om de ander te overtuigen maar om elkaar en de teksten te begrijpen. De bedoeling is dat deelnemers zich voorbereiden op de sessies door te teksten te lezen, en, zo mogelijk, reflecties te schrijven. We nodigen gastsprekers uit om ons verder te helpen. De combinatie lezen, luisteren, spreken en schrijven werkt het beste.

Arjo Klamer zal het programma modereren. Inloop is om 16:30, aanvang 17:00 en de sessies eindigen rond 21:30 in de avond. We beginnen steeds met een reflectie op de voorgaande bijeenkomst. Tussendoor dineren we samen.

Data, locatie en kosten
Het zullen een zestal bijeenkomsten zijn op de maandagavond. De bijeenkomsten zullen plaatsvinden van 17:00-21:30 in De Koninklijke Industrieele Groote Club in Amsterdam.

De data zijn:

• Maandag 7 april

• Maandag 12 mei

• Maandag 2 juni

• Maandag 30 juni

• Maandag 22 september

De datum van de laatste bijeenkomst wordt in overleg met de groep gekozen. 

Kosten
Stichting Akademeia is een non-profit instelling; we willen alleen kostendekkend opereren. De deelname-bijdrage voor de zes bijeenkomsten is €600,- excl. 21% BTW. Hier zit het diner (+ 2 consumpties per avond) bij inbegrepen. 

Aanmelding

Aanmelden voor deze module doet u door een mail te sturen naar info@stichtingakademeia.nl of direct via de knop onderaan deze pagina. We streven naar 15 tot maximaal 20 deelnemers. Zodra we vijftien of meer aanmeldingen hebben ontvangen, ontvangt u een bevestiging dat de module doorgaat evenals de precieze literatuuropgave per bijeenkomst. 

Bekijk ook de andere module die wij op dit moment aanbieden: Montaigne’s Essays